Mensen met een negatief zelfbeeld, hebben vaak ook last van faalangst. Ze onderschatten zichzelf en hun vaardigheden (“ik ben incompetent”, “ik ben dom”) en hebben de neiging om negatieve gevolgen van bepaalde acties te overschatten (“als ik dit nu niet haal, dan zak ik voor dit tentamen. Als ik dit tentamen niet haal, dan betekent dit dat ik mijn studie niet aankan.”). Ook zijn ze vaak erg bang voor kritiek en doen er alles aan om kritiek te voorkomen.
Faalangst kan zich dan ook uiten in overmatig perfectionisme. Een voorbeeld hiervan is het niet toestaan van fouten, alles moet perfect of helemaal goed zijn. Mensen denken dat fouten maken rampzalige gevolgen heeft (“als ik een fout maak, dan zullen mensen mij dom vinden”, “als mijn rapport niet perfect is, verlies ik mijn baan”). Vaak lopen mensen niet alleen in hun studie of werk tegen hun overmatige perfectionisme aan. Ook in vriendschappen of relaties, kan het problemen opleveren. Alles moet bijvoorbeeld altijd op een bepaalde manier. Als iemand iets op een andere manier doet, dan is dat niet goed en wordt dat slecht verdragen.

Faalangst/overmatig perfectionisme kan er toe leiden dat bijvoorbeeld leren voor tentamens wordt uitgesteld, dat mensen verantwoordelijkheden uit de weg gaan, dat deadlines gemist worden etc. etc. Soms lopen mensen vast in hun studie, werk of ontstaan er problemen in vriendschappen of de relatie. Dan is psychologische hulp vaak nodig om op een andere manier met de situaties om te leren gaan.

Wanneer er sprake is van vastlopen op meerdere gebieden in het leven, het negatief zelfbeeld zeer ernstig is en/of het negatief zelfbeeld onderdeel blijkt te zijn van een persoonlijkheidsstoornis, is een langer durende psychotherapie in de tweedelijn aan te raden. Een eerstelijns behandeling is dan ontoereikend.

Cognitieve gedragstherapie bij faalangst

In de cognitieve gedragstherapie bij faalangst, wordt getracht de niet helpende of disfunctionele gedachten op te sporen en te vervangen door alternatieve, realistische gedachten.
Wanneer vermijdingsgedrag op de voorgrond staat, is het belangrijk goed in kaart te brengen wat vermeden wordt. Stap voor stap worden dan de situaties weer opgezocht en wordt geoefend met ander, meer adequaat gedrag. Ook is het belangrijk om te onderzoeken wat er daadwerkelijk gebeurt als er een fout wordt gemaakt. Gedragsexperimenten worden opgezet om de verwachtingen te toetsen. Vaak overschatten mensen de gevolgen van fouten.
In geval van vastlopen in bijvoorbeeld studie of werk, is het ook belangrijk te kijken naar vaardigheden op het gebied van plannen. Het uitstellen moet doorbroken worden en er wordt aandacht besteed aan prioriteiten stellen.

Wanneer faalangst en perfectionisme zeer hardnekkig zijn en/of er sprake is van een zeer laag zelfbeeld, is het vaak nodig om na of i.p.v. de eerstelijns behandeling , psychotherapie (bijvoorbeeld schematherapie) in de tweedelijn te volgen.